'ชะเอมเทศ' สมุนไพรแก้ไอ ขับเสมหะ ขับเลือดเน่า ฯลฯ

          สรรพคุณของชะเอมเทศในตำรายาไทยกล่าวไว้ว่า มีรสหวานชุ่มคอ มีสรรพคุณแก้ไข ขับเสมหะ ขับเลือดเน่า แก้กำเดาให้เป็นปกติ บำรุงหัวใจให้ชุ่มชื่น เราจึงมักจะเห็นได้ว่านอกจากในตำรับยาแก้ไอแล้ว จะพบชะเอมเทศในพวกกลุ่มยาหอมทิพโอสถ ยาหอมนวโกฐ หรือช่วยแต่งรสยาในพวกยาแก้ไข้ต่าง ๆ เช่น ยาแก้ไข้ตรีหอม หรือยาประสะกะเพราและอีกหลายตำรับ ซึ่งนับเป็นตัวยาที่มีบทบาททั้งเป็นยาหลักและเป็นตัวยารองในยาสามัญประจำบ้าน และเป็นยาระบายอ่อน ๆ ซึ่งช่วยขับเสมหะได้

          นอกจากนี้ ชะเอมเทศยังเป็นพืชที่มีความหวานสูงกว่าน้ำตาลทรายประมาณ 50-100 เท่า จึงมักนำไปใช้เป็นตัวยาปรุงแต่งรสยาอื่น ๆ เพื่อให้ยามีรสชาติดีรับประทานได้ง่ายขึ้น โดยเฉพาะยาสำหรับเด็ก

          ส่วนในตำรายาจีนมีข้อบ่งใช้ยาชะเอมเทศไม่น้อย หมอจีนใช้ชะเอมเทศผัดกับน้ำผึ้ง ได้ยารสอมหวาน อุ่น มีสรรพคุณบำรุงม้ามและกระเพาะอาหาร เสริมชี่ ทำให้การเต้นของชีพจรมีแรงและกลับคืนสภาพปกติ โดยทั่วไปมักใช้เข้าในตำรับยารักษาอาการม้ามและกระเพาะอาหารอ่อนเพลียไม่มีแรง ชี่ของหัวใจพร่อง ปวดท้อง เส้นเอ็นและชีพจรตึงแข็ง ชีพจรเต้นไม่สม่ำเสมอ และชีพจรหยุดเต้นอย่างมีจังหวะ    

          สรรพคุณในตำรายาจีนกล่าวว่า ชะเอมเทศมีรสอมหวาน สุขุม ค่อนข้างเย็นเล็กน้อย มีสรรพคุณระบายความร้อน ขับพิษ ป้องกันและรักษาแผลในกระเพาะอาหาร ช่วยย่อยอาหาร แก้ไอ ขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ แก้อาการใจสั่น แก้ลมชัก โดยทั่วไปมักใช้เข้าในยาแก้ไอที่มีเสมหะมาก

          มีรายงานการวิจัยของชะเอมเทศ ช่วยลดแผลในกระเพาะอาหาร และบรรเทาอาการบวมอักเสบได้ แก้แพ้และเสริมภูมิต้านทาน ช่วยรักษาอาการเบาจืดหรือปัสสาวะออกบ่อย ทำให้ผู้ป่วยปัสสาวะได้ตามปกติ ช่วยรักษาอาการหลอดลมอักเสบหรือเป็นหอบหืดได้ดี ช่วยดึงเสมหะออกจากปอด จึงทำให้ผู้ที่มีปัญหาหายใจติดขัดหรือหอบ มีภาวะการหายใจได้ดีขึ้น

          ผลข้างเคียงจากการใช้ชะเอมเทศ ในกรณีที่สามารถรักษาเบาจืดช่วยชะลอการขับปัสสาวะ จะทำให้ร่างกายเก็บน้ำในร่างกายมากขึ้น ซึ่งอาจกระทบต่อการขับโปแตสเซียมและโซเดียมออกจากร่างกาย จึงทำให้มีภาวะความดันโลหิตสูงเกิดขึ้น จึงต้องระวังในการใช้กรณีที่ใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน

          ถ้าใช้ในการแก้ไอเรื้อรังหรือหายยาก เอาผงยาที่อาจเป็นยาแก้ไอหรือยาหอมก็ได้ที่มีส่วนผสมของชะเอมเทศ เอาน้ำมะนาวเป็นกระสายยา ใช้กวาดคอเด็กหรือผู้ใหญ่ก็ได้ ช่วยรักษาอาการไอเรื้อรังได้ดี หรือมีอาการเตือนภัยว่าจะเป็นไข้ก็ใช้กวาดคอได้เลย อาการไข้ที่ทำท่าจะมาเยือนก็หายไปพลัน

          ในสรรพคุณยาไทยกล่าวว่า มีสรรพคุณแก้อาการชัก ซึ่งเป็นกลุ่มโรคในระบบทางเดินประสาท ซึ่งช่วยลดอาการหดเกร็งลงได้ หรือถ้านำชะเอมเทศไปคั่วให้เหลืองกรอบ มีกลิ่นหอม นำไปชงน้ำดื่ม จะช่วยสงบประสาท ทำให้นอนหลับได้ดี ในกรณีที่ร้อนในกระหายน้ำ สามารถนำไปต้มกับน้ำจับเลี้ยงเสริมสรรพคุณเพื่อระบายความร้อนและพิษร้อนในร่างกายออกได้

          ในกรณีที่ทางการแพทย์แผนจีนกล่าวถึงการรักษาอาการตัวเหลือง ซึ่งหมายถึงมีภาวะหรืออาการเกี่ยวกับตับ โดยใช้สารสกัดชะเอมเทศครั้งละ 15-20 มิลลิลิตร วันละ 3 ครั้ง พบว่าอาการตัวเหลืองจะหายเป็นปกติโดยใช้เวลาประมาณ 13 วัน และผู้ป่วยที่มีน้ำดีออกมาในปัสสาวะระดับ 3 จะหายเป็นปกติในเวลา 10 วัน อาการตับโตจะลดลงในเวลาประมาณ 10 วัน และอาการเจ็บที่ตับจะหายเป็นปกติในเวลา 8 วัน

          ในระบบไหลเวียนเลือด พบว่า ชะเอมเทศช่วยรักษาอาการเส้นเลือดขอดได้ดี โดยใช้ชะเอมเทศ 50 กรัม ต้มน้ำแบ่งรับประทานก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง พบว่าได้ผลดี อาการปวดบวมหายไป และเส้นเลือดขอดที่เห็นตามผิวก็จางไป นอกจากนี้ยังพบว่าสามารถรักษาอาการหลอดเลือดดำอุดตันและอักเสบได้ หลังรับประทานยาขนาด 15 มิลลิลิตร วันละ 3 ครั้ง นาน 3 สัปดาห์ ทำให้ผิวหนังมีสีแดงใสขึ้น ข้อเท้าและข้อต่อต่าง ๆ ก็เคลื่อนไหวได้เป็นปกติ

          ถ้าใช้ภายนอกรักษาอาการอักเสบบริเวณผิวหนัง ผิวเป็นผื่นแดงและคัน หรือเป็นขุย ใช้น้ำต้มชะเอมเทศล้างก็ช่วยลดอาการดังกล่าวนั้นได้ดี

          ชะเอมเทศมีจุดเด่นที่คนส่วนใหญ่รู้จักประโยชน์ และการใช้ในเรื่องของรักษาอาการไอและขับเสมหะ ทว่างานวิจัยในปัจจุบันก็ช่วยเปิดโลกทัศน์ให้เห็นถึงศักยภาพมากมายของสมุนไพรตัวนี้ได้ นอกจากความโดดเด่นในเรื่องยาแล้ว ในวงการความงามก็ได้พัฒนาไปใช้เป็นแอคทีฟสำคัญที่ทำให้ผิวขาวเด้ง เป็นสารสกัดอีกตัวที่วงการความงามยอมรับ